RYNEK KREDYTOWY W 2020 ROKU WEDŁUG BADAŃ KONIUNKTURY
Barometr Rynku Consumer Finance (BRCF), opracowywany systematycznie we współpracy Związku Przedsiębiorstw Finansowych (ZPF) i Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH od roku 2006, istotnie poprawił swoje wskazania. W IV kwartale 2019 roku osiągnął poziom 71,6 pkt. Skala poprawy jest pozytywnym zaskoczeniem, a jego bieżąca wartość jest najwyższa od 2007 r. Płynący stąd optymizm może oznaczać potencjalnie wysoką koniunkturę dla sektora kredytowego, oferującego produkty dla gospodarstw domowych w 2020 roku, a jednocześnie dla sektora usług pośrednictwa finansowego.
Dobre prognozy na 2020 rok – czy jednak będą trwałe?
W ostatnim kwartale 2019 roku po raz drugi z rzędu nastąpiła istotna poprawa wskazań Barometru Rynku Consumer Finance (z 63,6 pkt. zanotowanych w poprzednim kwartale). Pomimo faktu, że w ostatnim roku wartość Barometru podlegała silnym wahaniom, co było spowodowane w dużym stopniu niepewnością co do spowolnienia wzrostu gospodarczego w Polsce i na świecie, to trend wzrostowy barometru jest wyraźny. Warto zauważyć, że w ostatnich miesiącach dynamika kredytu dla gospodarstw domowych przekroczyła 7% r/r, w tym dla kredytu konsumpcyjnego osiągnęła poziom 9,5% r/r. Wzrost kredytu konsumpcyjnego jest znacząco większy niż wzrost dochodów gospodarstw domowych i konsumpcji. Jest również szybszy od wzrostu PKB, w konsekwencji czego relacja kredytu konsumpcyjnego do PKB zbliżyła się do 9%.
Płynący z Barometru RCF optymizm wskazuje, co prawda, na potencjalnie wysoką dynamikę wzrostu kredytu konsumpcyjnego w najbliższym okresie, jednak należy mieć na uwadze, że tendencja wzrostowa barometru jest wypadkową dwóch odmiennych tendencji w zakresie jego składowych. Znacząca poprawa nastrojów na rynku consumer finance jest pod wpływem optymistycznych prognoz w zakresie dokonywania poważnych wydatków i stopnia ich finansowania z kredytu. Ta składowa miała decydujący wkład w poprawę odczytu Barometru już czwarty kwartał z rzędu. Pogorszeniu uległa jednak składowa, związana z oceną otoczenia makroekonomicznego. Pogorszyły się oczekiwania co do wzrostu gospodarczego i wzrosły obawy przed bezrobociem. W zakresie otoczenia makro tendencja spadkowa ocen gospodarstw domowych jest już widoczna od kilku kwartałów i w świetle twardych danych i prognoza trudno oczekiwać, aby szybko uległa odwróceniu. Drugi kwartał z rzędu zmalało wykluczenie z rynku finansowego, co poprawiło wartość BRCF, a jednocześnie czynniki demograficzne oddziałują negatywnie i – biorąc pod uwagę prognozy demograficzne – ta tendencja będzie utrzymana jeszcze przez długi okres.
Kredyty na zakup dóbr trwałych
W bieżącym badaniu przybyło optymistów w zakresie oceny klimatu do zakupu dóbr trwałych. Pomimo zmienności ocen klimatu w roku 2019, są one lepsze niż przed rokiem. Relatywne oceny klimatu podlegają w ostatnim okresie bardzo silnym wahaniom, co wskazuje na dużą niepewność i podatność na zmianę swojego nastawienia. Jednak odsetek gospodarstw domowych oceniających pozytywnie klimat do wydatków na dobra trwałe jest bardziej stabilny niż przed rokiem. Przy czym warto zauważyć, że odpowiedzi gospodarstw domowych w badaniach odnoszą się do subiektywnego klimatu, a nie do samego wolumenu wydatków.
Wyniki publikowane przez GUS dotyczące sprzedaży detalicznej w grupie „meble, RTV, AGD” pokazują zaś realne, znaczące wzrosty. W dwóch pierwszych miesiącach IV kw. ub.r. wynosiły one 11–12% r/r. W bieżącym badaniu 67,6% respondentów deklaruje, że poniesie w najbliższym roku wydatki na dobra trwałe. W przypadku ocen w zakresie prognozy zakupu dóbr trwałego użytku saldo uległo poprawie czwarty kwartał z rzędu, obecnie o ponad 10 p.p. (poprzednio o ponad 7 p.p.), łącznie zaś w ciągu roku poprawiło się o ponad 30 p.p., osiągając najwyższy poziom od 1998 r. Ten dobry wynik ma odzwierciedlenie w obecnie wysokiej dynamice sprzedaży tych dóbr i gospodarstwa domowe przewidują utrzymanie tego trendu. Dynamika nie będzie już zapewne dochodziła do 20%, ale powinna się utrzymać na poziomie powyżej 10%. Pomimo oczekiwanego spowolnienia PKB, gospodarstwa domowe oceniają, że teraz jest dobry klimat do zakupu dóbr trwałych. Boją się wzrostu cen i planują częściowo wydać osiągane nadwyżki dochodowe, wynikające z dobrej sytuacji dochodowej. Choć należy zaznaczyć, że rosnące dochody przeznaczają zarówno na wydatki, jak i na oszczędności.
W obecnym badaniu drugi kwartał z rzędu zanotowano znaczący wzrost skłonności do finansowania wydatków związanych z zakupami dóbr trwałych z kredytu. 61,4% badanych zadeklarowało chęć sięgnięcia przynajmniej w części po kredyt przy zakupie dóbr trwałych (wobec 52,5% poprzednio i ok. 42% przed rokiem), ok. 14,4% (wobec 12% poprzednio i ok. 9% przed rokiem) wskazuje, że wydatki na zakup dóbr trwałych sfinansuje kredytem w całości, finansowanie w części kredytem zadeklarowało z kolei 47% respondentów (wobec 41,5 poprzednio i 33% przed rokiem). To dobry prognostyk dla kredytodawców i pośredników, którzy oferują swoje usługi w tym segmencie rynku.
Kredyty na zakup samochodu
W bieżącym badaniu oceny w zakresie oczekiwanych wydatków w najbliższych 12 miesiącach na zakup samochodu uległy poprawie drugi kwartał z rzędu. Saldo wariantów pozytywnych i negatywnych w pytaniu o prawdopodobieństwo takich wydatków uległo zwiększeniu o ok. 14 p.p., a saldo jest też większe niż przed rokiem o ok. 26 p.p.. Odsetek respondentów wskazujących na bardzo duże lub dość duże prawdopodobieństwo zakupu samochodu wynosi obecnie 14,7%. (wobec 9,2% w poprzednim badaniu i 3,7% przed rokiem). W konsekwencji odsetek respondentów, którzy oceniają to prawdopodobieństwo jako „zdecydowanie żadne” lub „niewielkie” zmniejszył się o ok. 5,5 p.p., przy czym w grupie pesymistów nastąpiło przesunięcie z prawdopodobieństwa „zdecydowanie żadnego” w kierunku „niewielkiego”. Te przepływy ze skrajnie do łagodnie negatywnych opinii w dużym stopniu wpływają na bardzo dobre odczyty salda pesymistów i optymistów. W ostatnich kwartałach przepływy wewnątrz pesymistów wynoszą nawet ok. 10 p.p. Ostatnie dane GUS, dotyczące sprzedaży detalicznej w grupie „pojazdy mechaniczne, motocykle, części” pokazują wzrost o ok. 5–7% r/r. W zakresie rejestracji nowych samochodów (wg SAMAR) we wrześniu zanotowano rekordowe wyniki, wzrost wyniósł prawie 30%, a w październiku ponad 17% r/r. Twarde dane pokazują więc dobre wyniki, a nastroje i oczekiwania wskazują, że w tym segmencie będą utrzymane wzrosty.
W przypadku zakupu samochodów piąty kwartał z rzędu zanotowaliśmy wzrost skłonności kredytowej. Obecnie ok. 84,9% przy zakupie samochodu skorzystałoby z kredytu (wobec 81,4% poprzednio i 35,6% przed rokiem.). Obecny poziom skłonności do korzystania z kredytu w przypadku zakupu samochodu jest najwyższy w historii i może oznaczać dobrą koniunkturę dla tych kredytodawców, którzy finansują zakupy samochodów oraz dla ich dystrybucji w sieci zewnętrznej, pośredniczej w roku 2020.
Kredyty hipoteczne dla gospodarstw domowych
Prawdopodobieństwo planowanego zakupu lub budowy domu/mieszkania w następnych 12 miesiącach w obecnym badaniu uległo poprawie czwarty kwartał z rzędu. Obecny wzrost wyniósł ok. 9 p.p. (po wzroście o ponad 23 p.p. w poprzednim badaniu). Obecnie ok. 24% gospodarstw domowych uważa, że wydatki na zakup mieszkania są w ich przypadku prawdopodobne. Respondenci zdecydowani na zakup mieszkania stanowili ok. 6,7% (wobec ok. 6% poprzednio). Dane GUS w zakresie liczby wydawanych pozwoleń na budowę we wrześniu pokazały wzrost o 26% r/r, a w październiku o 12,1% r/r. Rozpoczęto również większą liczbę inwestycji niż przed rokiem (o ok. 22–24% r/r). Może to oznaczać zatem utrzymanie nadal dobrej koniunktury w tym segmencie.
Odsetek gospodarstw domowych planujących przynajmniej częściowe sfinansowanie zakupu mieszkania kredytem wyniósł 79,3% (wobec 71,7% przed w kwartałem i 70,1% przed rokiem). Odsetek ten, po lekkiej korekcie w poprzednim kwartale, nadal jest w trendzie wzrostowym. To również dobry prognostyk dla utrzymania dobrej koniunktury w obszarze kredytów hipotecznych dla gospodarstw domowych. Zważywszy, że stanowią one główne źródło przychodów sektora pośrednictwa kredytowego, można uznać, że będzie mógł on utrzymać pozytywną perspektywę dla swej działalności w roku 2020.
Kredyty na sfinansowanie wydatków remontowych
W przypadku wydatków remontowych również zanotowano czwarty kwartał z rzędu poprawę. Saldo w zadawanych w badaniu pytaniu o prawdopodobieństwo poniesienia w najbliższych 12 miesiącach dużych wydatków remontowych lub podnoszących standard domu/mieszkania zwiększyło się o ok. 15 p.p. Jest ono również wyższe niż przed rokiem o ok. 50 p.p. i jednocześnie jest najwyższe w historii badania. Obecnie ok. 40% respondentów ocenia prawdopodobieństwo poniesienia wydatków remontowych jako bardzo lub dość duże. Według danych GUS w ostatnim okresie obserwujemy silną tendencję wzrostową liczby mieszkań oddawanych do użytku, stąd zapewne rosną też wydatki remontowe. Czynnikiem wspierającym te wydatki mogą też być wprowadzone preferencje na wydatki termomodernizacyjne w podatku PIT.
Po czterech kwartałach wzrostu, skłonność do finansowania wydatków remontowych w całości lub części z kredytu ukształtowało się na lekko niższym poziomie niż przed kwartałem – obecnie ok. 56% planuje skorzystać z kredytu (w poprzednim kwartale 57,5%, a przed rokiem – 18,4%). Również w tym obszarze koniunktura dla sektora kredytowego w roku 2020 wydaje się być dobra, w tym dla usług pośrednictwa kredytowego, specjalizującego się w tym obszarze.
Będzie dobrze czy źle? – wnioski na rok 2020
Nastroje gospodarstw domowych, w szczególności ich nastawienie i potencjał do korzystania z usług rynku consumer finance, są obecnie pozytywne. Oceniają one, że obecnie jest korzystny moment do dokonywania poważnych wydatków i ich finansowania kredytem. Sprzyjają temu aktualnie utrzymujące się, niskie stopy procentowe. Jednym słowem: dobrze! Należy natomiast również zauważyć sporą niepewność gospodarstw domowych w zakresie skali spowolnienia gospodarczego, choć nie znalazła ona jeszcze odzwierciedlenia w konserwatywnym podejściu do wydatków i zadłużania się gospodarstw domowych.
Na skłonność do finansowania kredytem nie oddziałują także pierwsze od długiego okresu czasu, negatywne informacje dotyczące rynku pracy i zatrudnienia. Do świadomości potencjalnych kredytobiorców z rynku konsumenckiego nie przebijają się także jeszcze informacje o zacieśnianiu polityk kredytowych i rosnących wymaganiach wobec kredytobiorców. Stąd też gospodarstwa domowe nie doświadczają i nie ujawniają negatywnych postaw w związku ze wzrostem zjawiska wykluczenia kredytowego. Nadto skutki wzrostu inflacyjnego cen i w konsekwencji kosztów utrzymania nie są jeszcze tak negatywnie oceniane, by wpłynęły na oceny dotyczące zachowań zakupowych, ambicji konsumenckich i ich finansowania kredytem.
Biorąc pod uwagę, że tendencja Barometru jest pod wpływem „dwóch różnych frontów”, jego dobre wskazania i ich trwałość należy interpretować ostrożnie, szczególności prognozując sytuację na rynku kredytowym, w konsekwencji też na rynku pośrednictwa kredytowego w cały okresie roku 2020. W tym sensie, na pytanie o perspektywy tego roku można – pół żartem, pół serio – równie dobrze odpowiedzieć w dwóch słowach: nie… dobrze!