AUTOMATYCZNE DORADZTWO FINANSOWE (ROBO-ADVICE) - SZANSA CZY ZAGROŻENIE DLA TRADYCYJNEGO DORADZTWA?
Sektor usług finansowych ulega dynamicznej transformacji, a jednym z ważniejszych faktorów tych zmian są czynniki technologiczne. Ich zastosowanie na rynku detalicznych usług finansowych głównie w płatnościach, ubezpieczeniach, pożyczkach i inwestycjach poprzez tworzenie nowych przedsiębiorstw (start-upów) bardziej elastycznych i często tańszych od usług oferowanych przez tradycyjne instytucje finansowe doprowadziło do powstania segmentu fin-tech (financial technology). W ramach tego typu usług działają insur-tech, reg-tech, robo-advice. Nie podlegają one tak restrykcyjnym regulacjom, a często są wyłączone z regulacji nadzorczych, jakim podlegają tradycyjne instytucje finansowe.
Komisja Nadzoru Finansowego w ramach prac nad identyfikacją barier rozwoju polskiego rynku fin-tech zdefiniowała automatyczne doradztwo finansowe (robo-advice, robodoradztwo) jako formę zautomatyzowanego doradztwa finansowego stosowaną m.in. w obszarze usług inwestycyjnych, pożyczek i ubezpieczeń. Rozwiązanie oparte jest na zaawansowanych algorytmach z wykorzystaniem sztucznej inteligencji i narzędzi do analizy dużych zbiorów danych (Big Data). Robo-doradztwo obniża koszty usług doradztwa finansowego, dzięki czemu usługi te mogą być dostępne dla szerszego grona klientów.
Zastosowanie zautomatyzowanego doradztwa finansowego na rynkach inwestycyjnych polega na generowaniu tzw. sygnałów transakcyjnych dotyczących instrumentów finansowych. Narzędzie z wbudowanym algorytmem udostępniane klientowi przez firmę inwestycyjną służy jako „doradca” w zakresie parametrów zawarcia transakcji (np. na rynku Forex w zakresie instrumentów pochodnych). Po wygenerowaniu sygnału transakcyjnego zlecenie nie jest automatycznie aktywowane, a jedynie daje klientowi możliwość zawarcia transakcji zgodnie z otrzymanym sygnałem.
Przepisy krajowe, jak i UE, regulujące świadczenie usługi doradztwa inwestycyjnego nie rozróżniają doradztwa „tradycyjnego” oraz doradztwa z wykorzystaniem rozwiązań technicznych. Regulacje te są „neutralne technicznie”. Pamiętać jednak należy, iż za sposób świadczenia usługi na rzecz klienta, tzw. „efekt końcowy” odpowiada wobec niego firma inwestycyjna. Oznacza to, że nie może ona zwolnić się od odpowiedzialności wobec klienta, poprzez wskazanie, że wykorzystała w procesie świadczenia usługi rozwiązania techniczne, których dostawcą jest inny podmiot.
Ojczyzną robodoradztwa są Stany Zjednoczone jako największy rynek w skali globalnej, a następnie Chiny, Wielka Brytania, Niemcy i Kanada. Systemy robo-doradztwa nie są jednakowe, a wyniku ich ewolucji wykształciły się 3 ich rodzaje – informacyjne, wspomagające i samodzielne – różniące się między sobą zakresem realizowanych zasań na rzecz klienta, a także zakresem ingerencji w podejmowanie ostatecznej decyzji przez klienta.
Schemat. Rodzaje robo-doradców
Robodoradztwo jest efektem drugiej fali digitalizacji w doradztwie finansowym i oznacza przejście od internetowych porównywarek do rozwiązań automatycznych opartych na algorytmach i sztucznej inteligencji, ponieważ pierwsza fala oznaczała przejście od tradycyjnego doradcy do internetowych porównywarek. Powstanie robodoradców jest odpowiedzią na wady tradycyjnego doradztwa inwestycyjnego, które wymaga posiadania określonej minimalnej kwoty aktywów oraz jest drogie dla mniej zamożnych klientów. Robodoradztwo najczęściej znosi takie minimalne wymogi, a przez fakt automatyzacji i wykorzystania sztucznej inteligencji znosi barierę dostępności i jest znacznie tańsze od doradztwa tradycyjnego.
Do najczęściej spotykanych rozwiązań na rynkach rozwiniętych rynków robodoradztwa należy model hybrydowy, gdzie robodoradca odpowiada za czasochłonną, techniczną stronę kontaktu z klientem związaną z pozystkaniem, analizą i interpretacją informacji pozyskanych od klienta, a ostatecznie rekomendacje są formułowane przez tradycyjnego doradcę finansowego, który może więcej czasu poświęcić na rozwijanie relacji z klientem.
Robodoradztwo nie pozostaje bez wad – jak każde rozwiązanie automatyczne nie zawsze odpowiada indywidualnym potrzebom klienta, nie zapewnia relacyjności niezbędnej w usługach doradczych, pełna automatyzacja procesu świadczenia tej usługi może powodować, że potrzeby klientów, które są bardziej złożone, nie zostaną odpowiednio uwzględnione. Wskazane wady robodoradców wspierają pogląd, że również w przyszłości należy liczyć na sybiozę, a nie konkurencję tradycyjnych i automatycznych doradców finansowych.
Biorąc pod uwagę polski rynek robodoradztwa jest on bardzo młody i znajduje się we wstępnej fazie rozwoju, o czym świadczy skala tego rynku mierzona aktywami w zarządzaniu (AUM, assets under management), ilość użykowników, aktywa na użytkownika, wskaźnik penetracji rynku (udział aktywnych klientów z całkowitej populacji wybranego rynku za każdy rok). Jak wskazują dane statystyczne wraz z prognozą w latach 2017-2023 aktywa w zarządzaniu przez robodoradców mają wzrosnąć z 24 mln USD do 498 mln USD przy malejącej dynamice wzrostu w latach 2018-2023 ze 130% do 29% (wykres 1). Podobne trendy malejącej dynamiki wzrostu aktywów robodoradców w skali globalnej, gdzie w tym samym okresie dynamika zmniejszy się z 126% do 14%.
Aktywa w zarządzaniu przez robodoradztwa w Polsce (w mln USD) i stopa wzrostu aktywów r/r (w %)
Wskaźnik penetracji rynku robodoradztwa w Polsce
Wskaźnik penetracji rynku jest znikomy, jednak wykazuje tendencję roznąca z 0,01% w 2017 r. do 0,18% w 2023 r. (wykres 2) wobec globalnego wskaźnika penetracji rynku rosnącego w tym samym okresie z 0,2% do 1,9%. Dodatkowo liczba użytkowników według prognoz będzie wzrastać z 3,6 tys. osób do 68 tys, osób w latach 2017-2023 (wykres 3), a wartość aktywów na jednego użytkownika będzie stabilnie wzrastać z 6,7 tys. USD do 7,3 tys. USD. W przypadku użytkowników w skali globalnej wartość inwestycji na użytkownika jest blisko 3 razy większa.
Użytkownicy robodoradztwa (w tys.) i aktywa na użytkownia (w USD) w Polsce
Wszystkie dane i argumenty przedstawione w analizie wspierają pogląd, że robodoradztwo nie stanowi zagrożenia dla tradycyjnego doradztwa finansowego, jest wręcz dla niego ułatwieniem i narzędziem wykorzystywanym przez tradycyjnych doradców finansowych przy świadczeniu usług klientom. Oznacza to dalszy rozwój modelu hybrydowego doradztwa.